2023’TE VATANDAŞIN KART BORCU PATLADI

Naki BAKIR “MAKRO BAKIŞ “ta Artan hayat pahalılığı karşısında gelir-geçim dengesi bozulurken, özellikle ay sonunu borçla getirebilen dar ve sabit gelirli kesimin giderek daha fazla kredi kartına yüklenmesi ile 2023 yılında yurttaşların bankalara olan kartı borcunda yaşanan Yükselişi değerlendirdi.

Seçimden sonra göreve gelen yeni ekonomi yönetiminin “sıkı para” ve “seçici kredi” politikası ile faiz artırımları ve miktar kısıtlaması gibi uygulamalar ihtiyaç kredisi kullanımını baskılarken, kredi kartı kullanımı ise artarak devam etti.

Yapılan düzenlemelerle gecikme faizlerinin yükseltilmesi, nakit avans limitinin aşağı çekilmesi gibi zorlaştırıcı önlemlere rağmen büyümeye devam eden bireysel kredi kartı borçları bir yılda net 708,3 milyar lira artarak 29 Aralık 2023 itibarıyla 1 trilyon 154,9 milyar lira ile rekor bir düzeye ulaştı.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre bireysel kredi kartları ile yapılan borçlanmanın bakiyesi 30 Aralık 2022 itibarıyla 446,6 milyar lira düzeyinde bulunuyordu. Söz konusu borç bakiyesi, 2023’te hızlı bir büyüme kaydederek şubatın son haftasında 500 milyar, nisanda 600 milyar lirayı aşmış, genel seçimlerin yapıldığı mayıs ayının sonunda da 699,4 milyar lira olmuştu.

Kart borcunda büyüme ikinci yarıda daha da hızlandı, bakiye 3 Kasım itibarıyla ise ilk kez 1 trilyon lira sınırını geçti. Aralıkta da hızlı artışını sürdürerek yılı 1 trilyon 154,9 milyar lira düzeyinde kapayan bireysel kart borcunda, yılın ilk beş ayında net 252,8 milyar, seçimlerden bu yana 455,5 milyar lira olmak üzere yılın tümünde net 708,3 milyar liralık artış yaşandı.

Reel büyüme yüzde 56,9

Bireysel kart borçlarının artışı, 2023’te enflasyona fark arttı. Borç bakiyesinde yılın tümünde kaydedilen yüzde 158,6 oranındaki artış, yüzde 64,77 olarak açıklanan tüketici fiyatları (TÜFE) bazında enflasyonla indirgendiğinde söz konusu borçlarda yüzde 56,9 oranı ile rekor düzeyde bir “reel” genişleme olduğu belirlendi. Konut ve ihtiyaç türü tüketici kredileri ile ticari ve diğer kredilerde reel bazda daralma yaşanan 2023 yılında bireysel kredi kartı borçlarındaki yüksek oranda reel büyüme dikkati çekti.

500 milyarı taksitli borç

29 Aralık 2023 itibarıyla bireysel kredi kartı borç bakiyesinin 499,6 milyarının taksitli, 655,3 milyar lirasının ise tek çekimlik alışverişler kaynaklı ve devreden borç olduğu belirlendi.

Geçen yılın tümünde taksitli borçlar yüzde 129,5 oranında net 281,9 milyar lira, taksitsiz kart borçları ise yüzde 186,3 oranında net 426,4 milyar lira arttı. Enflasyondan arındırıldığında taksitli borçlarda reel olarak yüzde 39,3, taksitsiz borçlarda ise yüzde 73,8 oranında “reel” büyüme olduğu belirlendi.

Taksitli borçlardaki hızlı büyümede; dayanıklı ve yarı dayanıklı tüketim mallarında ihtiyaç kredisi ile satış azalırken “kredi kartına taksit” uygulamasının artması, sonradan taksitlendirme ve genel artışta ekstredeki güncel birikimli borcun asgari tutarını ödeyerek kalan kısmı öteleme gibi yöntemlerin de etkisi bulunuyor.

Konut kredileri durma noktasına

Konut kredilerinin bakiyesi ise yeni kullanımların geri dönüşlerin de altında kalması ile son aylarda düşüşe geçti. 2022 sonunda 360,2 milyar lira olan konut kredisi bakiyesi, ağustos sonunda 447,1 milyar liraya ulaşmıştı. İzleyen dört ayda ise söz konusu hacim sürekli küçülerek yılın sonunda 438,4 milyar liraya indi.

İlk sekiz ayda yüzde 24,1 oranında 86,9 milyar lira artan konut kredisi hacmi, son dört ayda ise yüzde 1,9 oranında 8,7 milyar lira küçüldü. Böylece konut kredisi bakiyesi yılın tümünde cari olarak yüzde 21,7 oranında sadece 78,2 milyar liralık bir net artış kaydetti. Enflasyondan arındırıldığında 2023’ün tümünde konut kredilerinde reel bazda yüzde 26,1 daralma olduğu belirlendi.

İhtiyaç kredisi yerini karta bıraktı

İhtiyaç kredilerinde fren-kartla borçlanmada hızlı artış sürecinin yaşandığı 2023’te, bireysel borçlanmada ağırlık kredi kartına kaydı. Başka deyişle tüketimin finansmanında ihtiyaç kredisinin yerini giderek artan oranda kartla borçlanma aldı. Tarihi olarak bireysel borçlanmada en büyük bölümü oluşturan ihtiyaç kredileri, geçen yıl cari olarak yüzde 45,4 oranında net 306 milyar liralık bir artışla 979,6 milyar lira oldu.

Enflasyondan arındırıldığında ise tüketici kredilerinde yüzde 11,7 oranında reel daralma olduğu belirlendi. 2022 sonunda ihtiyaç kredisi hacminin yüzde 66’sı düzeyinde ve ondan 227 milyar lira daha az olan bireysel kart borç bakiyesi, eylül ayında ihtiyaç kredisi hacmini yakaladı. İzleyen dönemde bireysel borçlanmada kredi kartına kayışın artarak devam etmesi ile bireysel kart borçları, 2023 sonu itibarıyla ihtiyaç kredisi hacminin 175,3 milyar lira üzerine çıktı, onun yüzde 118’i düzeyinde oluştu.

Taşıt kredisinde canlanma

2023’te tüketici kredileri içinde yalnızca taşıt kredisi hacminde reel genişleme yaşandı. Toplamdaki payı küçük olan taşıt kredileri ise yüzde 93,1’le enflasyonun üstünde (reel bazda yüzde 17,1) artış kaydetti.

2022 sonunda 49,6 milyar lira olan taşıt kredisi hacmi geçen yıl net 46,2 milyar lira büyüyerek 95,8 milyar liraya yükseldi. Taşıt kredisi hacmindeki büyümede, son aylarda art arda piyasaya giren yabancı elektrikli otomobillerin de etkisiyle taşıt piyasasında yaşanan canlanma etkili oldu.

Toplam bireysel borç 2,7 trilyon Bu gelişmelerle 2023’te, konut, taşıt ve ihtiyaç kategorilerindeki tüketici kredilerinin toplam bakiyesi net 430,4 milyar liralık bir artışla 1 trilyon 513,8 milyar lira oldu. Bireysel kredi kartı borçlarında patlama yaşanan 2023’te toplam tüketici kredilerindeki artış ise yüzde 39,7 ile enflasyonun çok altında kaldı.

Kredi kartında rekor düzeyde reel genişleme yaşanırken, tüketici kredisi hacmi reel bazda yüzde 15,2 oranında daraldı. Böylece tüketici kredileri il bireysel kredi kartı toplamından oluşan toplam bireysel borç bakiyesi 2023’te net 1 trilyon 138,6 milyar liralık artışla 2 trilyon 668,7 milyar liraya ulaştı. Yurttaşların bankalara toplam borcunu oluşturan bu tutar, bir yılda cari olarak yüzde 74,4, reel bazda ise yüzde 5,9 arttı.

Bireysel borçlardaki reel artış, kredi kartlarından kaynaklandı. Bankacılık sektörü kredi hacmi içinde en büyük bölümüm oluşturan ticari ve diğer krediler ise geçen yıl cari olarak yüzde 48,4 oranında 2 trilyon 923,3 milyar liralık bir net büyüme ile 8 trilyon 961,6 milyar liraya çıktı. Ancak söz konusu kredilerin reel bazda yüzde 9,9 daraldığı belirlendi.

Üretimden çok tüketime Bankacılık sektörünün 29 Aralık 2023 itibarıyla 11 trilyon 630,3 milyar liraya ulaşan toplam kredi hacminde yıllık bazda 4 trilyon 61,9 milyar liralık bir genişleme kaydedildi. Toplam kredilerdeki yüzde 53,7’lik nominal artış, yıllık enflasyondan arındırıldığında kredi hacminin reel bazda yüzde 6,7 daraldığı görüldü. Toplam kredi hacminde bireysel borçlanmanın 2022 sonunda yüzde 20,2 olan payı, 2023 sonunda yüzde 22,9’a yükseldi.